Denizlerde, okyanuslarda ve hatta tatlı sularda bile yaşama becerisi olan yunuslar, sevimli yüzleri sayesinde en sevilen su canlılarından bir tanesidir. Yunus balığı olarak bahsetsek bile aslında memeli canlılar olan yunuslara gelin yakından bakalım ve bazılarını ilk kez duyacağınız özelliklerini görelim.
İnsan doğası gereği önce en yakınımızdakilerle, daha sonra ise bize uzak olan türlerle bağ kurabiliyoruz. Yani bu nedenle su canlılarına pek de sempati beslemeyiz. Ancak bunun en önemli istisnası yunuslardır. Hem tatlı hem de tuzlu suda onlarca farklı türü bulunan yunuslar, insanlar tarafından en çok sevilen su canlılardır. İlginç ama yunus balığı ifadesi tamamen yanlıştır.
Denizde yüzerken gördüğümüz bir canlı olduğu için yunus balığı diyoruz ama yunuslar aslında teknik olarak memelidirler. Onlara bu kadar yakın hissetmemizin nedeni de belki bu benzerliğimizdir. Tabii sayısız film ve dizide oldukça sempatik halleriyle izlememizin de bunda payı büyük. Gelin yunuslara yakından bakalım ve her birine ayrı ayrı şaşıracağınız ilginç özelliklerini görelim.
Yunuslar hakkında bilgiler:
- Yunus balığı ifadesi yanlıştır çünkü yunuslar memelidir.
- Yunuslar dakikalar boyunca nefeslerini tutabilirler.
- Türkiye dahil neredeyse her yerde onlarca farklı yunus türü var.
- Yunuslar zeki, hem de çok zeki canlılardır.
- Yunuslar her zaman bir gözü açık uyurlar.
- Tahmin edilenden daha uzun bir ömürleri var.
- Yunusların yüzme hızı hayret verici.
- Balina dediğimiz bazı canlılar da aslında yunustur.
- Yunuslara eziyet edilmesine ortak olmayın.
Yunus balığı ifadesi yanlıştır çünkü yunuslar memelidir:
Genel bir tanım yapmak gerekirse balıklar suyun içinde, solungaçları sayesinde ayrıca oksijen alma gereği duymadan yaşarlar. Memeliler ise akciğerleri sayesinde nefes alır ve bu şekilde hayatta kalırlar; yunus da böyledir. Yunuslar, tüm memeliler gibi akciğerleriyle nefes alır ve solungaçları olmadığı için bu nefesi tutarak su altında yaşarlar. Bu nedendir ki yunusları sık sık hava almaya çıkarken görürüz.
Yunuslar dakikalar boyunca nefeslerini tutabilirler:
Yunuslar, bedenlerinin üzerinde bulunan hava deliği sayesinde nefes alıp verirler. Bu kaslı yapı suyun üzerine çıkınca açılarak nefes alır ve suyun altına girince de tamamen kapanır. Daha elastik ve kalın bir zara sahip olan akciğerlerinde ortalama 10 dakika nefes tutabilirler. Bazı yunus türleri ise 15 dakika boyunca nefeslerini tutabilirler. Yunusların bizimkinden çok daha farklı bir akciğer sistemi olduğu için nefes tutarken son derece rahat bir şekilde hareket edebilirler.
Türkiye dahil neredeyse her yerde onlarca farklı yunus türü var:
İnanılır gibi değil ama yunuslar 0 dereceden, 30 dereceye kadar pek çok farklı sıcaklık oranına sahip suda hayatta kalabilirler. Daha ilginç olan ise yunuslar hem tatlı hem de tuzlu suda yaşayabilir. Bu nedenle okyanuslarda, denizlerde, kıyı şeritlerinde, nehirlerde ve benzeri pek çok alanda yaşayan yunus türü vardır.
Bilinen 43 farklı yunus türü var. Bunların 36 tanesi deniz yunusudur. Amazon Nehri’nde ise yalnızca oraya özgü 4 yunus türü yaşamaktadır. Üç tarafı denizlerle çevrili ülkemizin sularında da yunuslar vardır. Türkiye sularında en sık karşılaşılan yunus türleri mutur, afalina, tırtak, çizgili yunus ve grampustur. Bilinenin aksine bu canlıların yüzlerce kilo balık yediği ve balıkçılığa zarar verdiği bilgisi doğru değildir.
Yunuslar zeki, hem de çok zeki canlılardır:
Yunuslar üzerinde yapılan çalışmalar bilim insanlarını gerçekten şoke etti çünkü bizim kadar zeki oldukları ortaya çıktı. Pek çok canlıdan farklı olarak yunus kendini aynada tanır ve saatlerce oynar. Altı aylıktan itibaren kendilerine bakıldığını anlar ve tepki verirler. Bilim insanları bir yunusun üzerine X işareti çizip suya bıraktılar ve yunus hemen gidip aynada kendine baktı. Her birinin kendine özgü bir sesi olması, plan yaparak avlanmaları, ölülerine üzülmeleri ve dahası, yiyecek ararken burnunu deniz süngeri ile koruması yani alet kullanması; yunusların insanlar kadar zeki olabileceğinin işaretidir.
Yunuslar her zaman bir gözü açık uyurlar:
Basit bir racon kesmesi cümlesi gibi görünse de bu tamamen gerçek. Tek yarım küresel yavaş uyku dalgası olarak adlandırılan bu uyuma taktiğinde yunuslar uykuya daldıkları zaman beyinlerinin yalnızca bir yarım küresini uykuya bırakırlar ve o taraftaki gözlerini kapatırlar. Diğer gözleri ve beyinlerinin diğer yarım küresi tamamen uyanıktır. Böylece sırayla gün içinde dörder saat uyumuş olurlar.
Yunusların bu tür bir uyku sistemi geliştirmelerinin en temel nedeni elbette her an her yerden gelebilecek saldırılara karşı tetikte olmaktır. Diğer bir sebebi ise uyurlarsa ölecek olmalarıdır. Yunuslar sıcakkanlı memeliler oldukları ve oldukça soğuk sularda bile yaşayabildikleri için saatler boyunca hareket etmedikleri takdirde vücut ısılarını koruyamazlar ve ölürler. Bu yarım uyku sistemi sayesinde her zaman hareket halinde olarak vücut ısılarını belirli bir düzeyde tutarlar.
Tahmin edilenden daha uzun bir ömürleri var:
Yunusların balık olduğunu düşünenler onların birkaç yıllık bir ömre sahip olduğunu düşünebilir ama biz onların memeli olduğunu bildiğimiz için ömürlerinin çok daha uzun olduğunu tahmin etmemiz zor değil. Türlere göre değişiklik gösterse bile bir yunus tam 50 yıl yaşayabilir. Elbette yaşadığı ekosistemin durumu bunu etkileyecektir. İlginçtir, bazı hayvanlardan farklı olarak yunuslar esaret altında çok ama çok daha kısa süre yaşamaktadırlar. Çoğu yunus için ilk iki yıl kritiktir, bu yılları atlatırsa ve iyi bir ekosistemdeyse uzun yıllar yaşayabilir.
Yunusların yüzme hızı hayret verici:
Elbette bu durum da yunusların türlerine göre değişebiliyor. Örneğin şişe burunlu yunuslar saatte ortalama 4 kilometre hızla yüzerler, bu hız diğer yunuslar için saatte ortalama 13 kilometredir. Ancak diyelim ki bir tehlike var ya da planlı bir av yapılacak, işte o zaman yunusların ortalama hızı saatte 50 kilometreye kadar çıkabilir. Bu hızlamanın ana iticisi kuyrukları, dengeyi sağlayan ise yüzgeçleridir.
Balina dediğimiz bazı canlılar da aslında yunustur:
Orca olarak da bilinen katil balina pek benzemiyor olsa bile aslında bir tür yunustur. Ağırlığı altı tona ve boyutu bir otobüs uzunluğuna ulaşabilen bu siyah beyaz renklere sahip canlıya katil balina deniyor olmasının nedeni, başarılı bir av sırasında balinaları bile öldürebiliyor olmasıdır. Tüm yunus türleri gibi katil balina da etçil bir canlıdır ve genel olarak foklar, deniz aslanları, balinalar, balıklar, kalamarlar ve deniz kuşlarıyla beslenir. 40 üyeye kadar genişleyebilen sürüleriyle hayal etmesi bile zor olan avları başarıyla avlayabilirler.
Yunuslara eziyet edilmesine ortak olmayın:
Hepsinin değil ama pek çok yunus türünün soyu tükenmesi tehlikesi ile karşı karşıya, hem de bizim yüzümüzünden. Yaşam alanlarına atılan devasa ağlar ve sistematik avlanmalar onların giderek yok olmasına neden oluyor. Bir de sözde eğlence parkları var. Engin denizlerde etrafında sürü üyeleriyle yüzmek isteyen bu canlıları alıp da küçücük havuzlara kapatmak onlara eziyet etmekten başka bir şey değil. Bu parklara gidip de lütfen buna destek olmayın. Doğa, doğada kalsın.
Dünyanın en sevilen su canlılarından olan ve yanlış bir şekilde yunus balığı olarak bilinen memeli yunuslar hakkında bazılarını ilk kez duyduğunuz sıra dışı bilgilerden bahsettik. Eğer hiç denk gelmediyseniz birkaç bölüm Flipper dizisi izleyerek bu sevimli canlıları daha yakından görebilirsiniz.
