Yılda 25 cm’den az yağmur alan ve Dünya kara alanının beşte birinden fazlasını kaplayan çöller, her kıtada bulunur ve oldukça sıcak olmasıyla bilinirler. Ancak bu çöllerin nasıl oluştuğunu hiç merak ettiniz mi?
Kuzey Afrika’daki Sahra Çölü’nün sıcaklığı 50°C’ye kadar ulaşır ancak bu bölgeler her zaman sıcağın etkisiyle oluşmaz. Örneğin Asya’daki Gobi Çölü ve Antarktika ve Arktik kutup çölleri, daima soğuktur.
Peki çöllere dair öğrenmemiz gereken daha başka neler var?
Çöller, 3 farklı şekilde meydana gelir.
Güneş ışınları Ekvator’a dik bir biçimde yansır ve bu durum, o bölgede güneş enerjisinin yoğun olduğu anlamına gelir. Bununla birlikte su ve kara kütlelerinden gelen sıcak hava yükseliş gösterir ve bu hava, neme sahip olmayan soğuk havaya kıyasla daha fazla nem tutma kapasitesine sahiptir.
Ayrıca okyanuslar Ekvator çevresinde oldukça fazladır ve hava sadece ısıyı değil, su buharını da taşır. O bölgelerdeki sıcak ve nemli hava yükseldikçe soğumaya başlar ve böylece yoğuşma sebebiyle yağışlar meydana gelir.
Devamında nemini büyük oranda Ekvator’a bırakan hava, Ekvator’un çevresinden Yengeç ve Oğlak Dönenceleri’ne doğru hareket eder. Hava bu enlemlere ulaştığında ise nemini büyük oranda kaybetmiş olur ve oldukça kuru hale gelir.
Bu kuruluk ve yağmur yağmaması durumu da karmaşık hava sirkülasyon düzenleriyle birleşerek çöllere sebep olur. Aynı zamanda bu hava dolaşımı, Hadley hücreleri olarak adlandırılır.
Hadley hücrelerinin yanında kıtasallık da çöl oluşumlarının başlıca sebebidir.
Kıtasallık kavramı, toprakların okyanuslara olan uzaklığını ve bunların iklimsel etkisini ifade eder. Bununla bağlantılı olarak su, su kütlelerinden buharlaştığında karada çökme etkisi gösterir. Su kütlelerine yakın olan bölgeler de bu nemin çoğunu alır.
Ayrıca hava iç bölgelere doğru ilerledikçe, sahip olduğu nemi büyük oranda kaybeder. Bu durum uzun mesafeler kat eden hava akımlarının, nemini kaybedip kurumasına yol açar ve böylece bölgenin iç kesimlerinde çöl oluşumları başlar. Örneğin Gobi ve Takla-Makan Çölleri, kıtasallık sebebiyle oluşan çöl bölgeleridir.
Bir diğer sebep ise kıyı soğutma.
Aslında çöller havanın ısınması ya da soğumasıyla da oluşabilir. Daha önce bahsettiğimiz gibi soğuk hava, sıcak havaya göre daha az nem taşır. 30°C’lik bir hava, metreküp başına 30,4 gram su taşır.
Yine havanın %100 bağıl nem tuttuğu varsayıldığında ve hava 30°C’den 10°C’ye indiğinde var olan nem, metreküp başına 9,4 gram suya dönüşür. Bu durumda da nemin %31’e düşmesi, çöl oluşumu için yeterlidir.
