İngiltere’ye giden herkes o devasa, üç dişli prizlerle (Type G) karşılaşınca şaşırır. Neden dünyanın geri kalanı incecik iki pimli fiş kullanırken onlar bu “tuğla” gibi prizleri tercih ediyor? Cevap, sandığınızdan çok daha karmaşık ve 2. Dünya Savaşı’na dayanıyor.
Yurt dışı seyahatlerinin en can sıkıcı yanlarından biri priz uyumsuzluğudur. Yanınıza aldığınız şarj aleti, o ülkenin prizine uymaz ve hummalı bir “adaptör” arayışı başlar. Avrupa’nın çoğu (Türkiye dahil) “Type C” veya “Type F” kullanırken, ABD “Type A/B” kullanır. Ancak içlerinde biri vardır ki hem boyutuyla hem de tasarımıyla hepsinden ayrılır: İngiliz “Type G” prizi. Resmî adıyla BS 1363.
Bu fişler kaba saba görünür, taşıması zordur ve en kötüsü, sabah karanlığında üzerine basarsanız size Lego’dan daha fazla acı vereceği garantidir. Peki tüm dünya daha kompakt çözümler bulmuşken İngilizler neden bu “aşırı mühendislik” ürününde ısrarcı? Cevap basit: Çünkü bu fiş, muhtemelen dünyanın en güvenli fişi. Ve bu güvenliğin temelleri, 2. Dünya Savaşı’nın yıkımında atıldı.
2. Dünya Savaşı, bakır kıtlığı ve “Ring Circuit” devrimi
Savaş sonrası İngiltere’de, bombalanan şehirlerin yeniden inşası gerekiyordu. Ancak bir sorun vardı: Bakır başta olmak üzere kaynaklar inanılmaz derecede kısıtlıydı. O dönemde evlerdeki elektrik tesisatı, “radyal” sistemle, yani sigorta kutusundan her prize ayrı bir kalın kablo çekilerek yapılıyordu. Bu hem çok maliyetli hem de çok fazla bakır gerektiren bir yöntemdi.
İngiliz mühendisler, bu kıtlığa dahiyane bir çözüm geliştirdi: Ring Circuit (Halka Devre). Bu sistemde, sigorta kutusundan çıkan tek bir kablo, odadaki tüm prizleri dolaşır ve tekrar sigorta kutusuna geri dönerdi. Yani bir halka oluştururdu. Bu sayede radyal sisteme göre çok daha ince kablolar kullanarak tüm eve elektrik dağıtmak mümkün oldu. Bu da muazzam bir bakır tasarrufu demekti.
Ama çok büyük bir sorun vardı: “Halka” korumasızdı!
Bu “halka” sistemi harika bir fikirdi ancak devasa bir güvenlik açığı vardı. Tüm evi besleyen bu tek halka, genellikle 30 amper gibi yüksek bir akımla korunuyordu. Şimdi düşünün: Siz bu 30 amperlik devreye, incecik kablosu olan bir masa lambası taktınız. Lambada bir kısa devre olursa ne olur? O incecik lamba kablosu, 30 amperlik ana sigorta atmaya fırsat bulamadan cayır cayır yanar ve yangın çıkarır.
İşte bu noktada o kaba saba bulduğumuz İngiliz fişi devreye girdi. Mühendisler dedi ki: “Madem ana devreyi koruyamıyoruz, o zaman her cihazı kendi içinde koruyalım.” Böylece, her fişin içine, o cihaza uygun (3A, 5A veya 13A) bir sigorta yerleştirme zorunluluğu getirdiler. Bu zorunluluk, fişlerin güvenli ancak kaba saba tasarımlara sahip olmasına neden oldu.
İngiliz prizini aşırı güvenli yapan tek özelliği, sigorta değil!
İngilizler bu işi yapmışken tam yapmışlar. “Madem yeni bir standart (BS 1363) getiriyoruz, o zaman tüm güvenlik sorunlarını çözelim” demişler. Çünkü o devasa boyutlu fişin her detayı bir güvenlik önlemi içerir:
- Çocuk kilidi: Prizlere baktığınızda, akımın olduğu deliklerin kapalı olduğunu görürsünüz. Bu kapaklar ancak ve ancak üstteki uzun toprak pimi sokulduğunda açılır. Bu, çocukların prizlere bir şey sokmasını imkânsız hale getirir. Toprak pimi olmadan o prizi açamazsınız.
- Elektrik çarpması neredeyse imkânsızdır: Tasarım o kadar zekicedir ki fişi prize sokarken diğer pimlerden daha uzun olan toprak pimi, prize ilk temas eden pim olur. Fişi çekerken de en son ayrılan pim odur. Bu, cihazın siz onu takıp çıkarırken her zaman topraklı kalmasını sağlar ve elektrik çarpmasını önler.
- Yalıtımlı pimler: İngiliz prizlerinin elektrik taşıyan pimlerinin dibine bakarsanız, plastik bir kaplama görürsünüz. Bu, fiş tam oturmamış olsa veya siz fişi çekerken parmağınız araya girse bile akım taşıyan metale dokunmanızı engeller.
Şunu kabul edelim; İngiliz prizleri büyük ve kabalar. Ayrıca seyahat dostu değiller. Ancak bu tasarım, bir savaş sonrası kıtlığından doğan zorunluluğun, nasıl inanılmaz bir güvenlik standardına dönüştüğünün kanıtı. Sigortalı fiş, çocuk kilitli prizler ve akıllı pim tasarımıyla muhtemelen her gün kullandığımız en güvenli elektrik standardı olmaya devam ediyorlar.
Peki siz bu konuyla ilgili ne düşünüyorsunuz? İngiliz prizleri günümüz koşullarında hâlâ gerekli mi yoksa İngiltere’nin artık standartlara geçiş yapması gerekiyor mu? Konuyla ilgili yorumlarınızı bekliyoruz.